ادبیات عرب

2.4.1. تسلط بر ترجمه، تجزیه و ترکیب قرآن کریم
افزایش تسلط طلاب به ترجمه قرآن کریم به عنوان اصلیترین متن دین و نیز گسترش دامنه لغات و ترکیبات قرآنی طلاب از مهمترین اهداف این بخش از ادبیات عرب میباشد.
تقویت انگیزه طلاب در اثر ارتباط با موضوعات قرآنی و در نتیجه آن شکل گیری سؤالهای تفسیری، اعتقادی، فقهی، تاریخی و ... در ذهن طلبه، بهرهمندی از برکات و نورانیت انس با قرآن که جز با تسلط ابتدایی بر ترجمه میسر نخواهد بود از دیگر اهداف این سرفصل به شمار می آید.
لذا برنامه ترجمه تطبیقی قرآن با یک سبک ویژه در دستور کار مدرسه علمیه مشکوة قرار گرفته است. در این راستا اقدامات و فعالیت های زیر را می توان نام برد:
* بیان ریشه کلمات مغلق، ترجمه تحتاللفظی و اصطلاحی لغات، ترکیبات و اشراب معانی لغات و ...
* دستهبندی موضوعی آیات و همچنین اشاره کوتاه به برخی داستانهای قرآنی، شأن نزول آیات و نکات مختصر تفسیری برای فهم بهتر طلاب.
* اشارات کوتاه به نکات صرفی و نحوی برخی کلمات و عبارات.

2.4.2. تسلط بر ترجمه، تجزیه و ترکیب متون روایی
آموزش اصلی در این شاخه با شیوه ای نوین و با محوریت پژوهش صورت می پذیرد. از آنجایی که دامنه و حیطه روایات بسیار گسترده است در این خصوص بر خلاف بخش قرآن که به طور کامل تمام نص قرآن تطبیق داده می شود، لازم است تا نصوص روایی را از طریق نمونه برداری بررسی نموده و تطبیق نماییم. لذا با غور در کتب روایی چند دسته متن به ترتیب از آسان به سخت در نظر گرفته شد.
در این سبک کل مجموعه روایی میان طلاب تقسیم می گردد و هر طلبه موظف است مجموعه روایاتی را که در پژوهش به او اختصاص یافته است را با کمک نرم‌افزار‌ها و زیر نظر استاد به بررسی، مطالعه تطبیقی و دقیق لغات و اصطلاحات بپردازد و با استخراج لغات مشکل، قاموس لغات کوچکی تدوین نماید. سپس پروژه ها به صورت مجزا چاپ شده و به مرور میان گروه های مباحثه به صورت چرخشی مطالعه می گردد.
روش ارزیابی در این بخش هم به صورت کتبی و هم به صورت شفاهی بوده و از پژوهش گران مستقر به منظور آزمون شفاهی استفاده می گردد. در این آزمون طلاب باید به متن بدون اعراب روایات و ترجمه کلیه لغات و ترکیبات آن مسلط باشند.
مسلم است با این روش در کنار آموزش قواعد و اصول ادبیات عرب که در بخش «صرف ونحو وبلاغت» به تفصیل بیان می شود، طلاب می توانند در عمل کاربرد نکات ادبیات را در متون روایی درک نمایند. نتیجتاً ایشان هم با ترکیبات روایی آشنا می شوند ، هم دایره‌ی لغات گسترده‌ای پیدا می‌کنند و مهمتر و مبارکتر این‌که، با احادیث شریف نبوی و ائمه اطهار(علیهم اسلام) مأنوس خواهند‌شد.
در یک نگاه مجموعه روایات در نظر گرفته شده را می توان به قرار زیر تقسیم بندی نمود:

* مجموعه اول: متن بخش کتاب الامامة از کتاب نفیس بحار الانوار (جلد 23ـ 24)
این دسته از روایات که مجموعه ای جامع با محتوایی نسبتاً پیچیده در باب امامت است دارای الفاظ و ترکیبات ساده ای است. لذا به عنوان اولین مجموعه روایی و مدخلی برای نصوص روایات در نظر گرفته شد. این مجموعه در ماه اول در بین طلاب تقسیم گردید و به انجام رسید.
* مجموعه دوم: متن تاریخ امام حسین علیه السلام از کتاب بحارالانوار (جلد 44 و 45)
این بخش از کتاب که حدود 800 صفحه می باشد نقل تاریخ زندگانی امام حسین علیه السلام از تولد تا بعد از شهادت از لسان مبارک ائمه معصومین علیهم السلام است. نصوص این بخش کمی سنگین تر از مجموعه اول است و علاوه بر آنکه موجب تقویت ادبیات طلاب می گردد، شناخت و معرفت طلاب را نسبت به سیره امام حسین علیه افزایش می دهد. این مجموعه از ماه سوم و در آستانه ماه محرم در میان طلاب تقسیم خواهد گردید.
* مجموعه سوم: روایات فقهی کتاب وسایل الشیعه
دسته بعدی از مجموعه روایاتی که بررسی خواهد شد به این صورت است که پس از گذشت مدتی از شروع کلاس فقه، با صلاح دید استاد باب هایی از کتاب وسایل الشیعه انتخاب شده و به صورت پروژه در اختیار طلاب قرار می گیرد. در نتیجه طلاب با سبک روایات فقهی و ترکیبات آن آشنا می شوند.
* مجموعه چهارم: روایات کلامی از کتاب بحار الانوار
طلاب در درس کلام در هر موضوع اعتقادی علاوه بر مباحث قرآنی، گنجینه‌ای از روایات را نیز بررسی می‌نمایند. این اقدام به دلیل تعدیل فضای عقلی کلام موجود صورت می پذیرد. لذا پژوهش های این بخش که در سرفصل ادبیات عرب پیگیری می گردد ناظر به مباحث کلامی در درس کلام تعریف می شود.

2.4.3. مهارت در به کارگیری لغت نامه های زبان عربی
مسلم است که درک مفاهیم آیات و روایات، یافتن روح معنا و تدبر در آن با توجه به پیچیدگی و عمق زبان عرب و گستردگی دامنه لغات و ترکیبات آن مستلزم رجوع پی در پی و بهره مندی از کتب ارزشمند لغوی است. لذا یادگیری نحوه رجوع به لغت نامه ها و حساس شدن نسبت به روح معنای لغات و ارتباط میان کلمات از یک خانواده تا رسیدن به مرحله فقه اللغة از اصلی ترین اهداف این بخش می باشد.
در راستای رسیدن به این مهم از میان کتب لغت، کتاب «التحقیق فی کلمات القرآن الکریم» اثر محقق بزرگ «علامه سید حسن مصطفوی» جهت تدریس به طلاب در نظر گرفته شد. این مجموعه 14 جلدی، مشتمل بر تمامی ریشههای لغات قرآن کریم به همراه نظرات کتب لغت معتبر در مورد آنها، نظر اجتهادی مؤلف گرانقدر در مورد معنی ریشه و همچنین نمونه آیات مشتمل بر لغات با کاربردهای متفاوت از ریشه مورد بحث میباشد.
پیش از آغاز سال تحصیلی، کلیه مجلدات این کتاب توسط تیم کارشناسی مورد مطالعه، بررسی و تخلیص قرار گرفت. در این تخلیص برای هر ریشه لغت، تنها نظر اجتهادی مؤلف گرانقدر بیان گردید و در هر ریشه نمونه آیات مرتبط با معانی مختلف آن درنظر گرفته شد.
همچنین برای تمامی طلاب رایانه همراه شخصی تدارک دیده شده است و نرمافزارهای «جامعالتفاسیر»، «جامعالاحادیث» و «گنجینه روایات»، از محصولات ارزشمند «مرکزتحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی»، در اختیار ایشان میباشد.
در آموزش این درس طلاب فایلهای متنی خلاصه کتاب را در اختیار دارند و به کمک نرمافزار «جامعالتفاسیر» در کلمات قرآن کریم جستجو میکنند.
فرآیند آموزش در این سرفصل بر مبنای پژوهش پایه ریزی شده است. لکن در ابتدای مسیر به منظور آموزش نحوه استفاده از لغت نامه جزوه ای تهیه گردیده است که ریشه های پرکاربرد قرآن استخراج شده است. آموزش این جزوه در کنار آموزش تطبیقی قرآن صورت می پذیرد. بهگونهای که طلاب علاوه بر آشنایی با این کتاب ارزشمند و درک معانی ریشه لغات و ارتباط لغات مترادف و متناظر با یکدیگر، برای اولین بار با متن عربی بدون اعراب نیز مأنوس می گردند.
پس از پایان این مرحله، مجلدات این کتاب میان طلاب در قالب کار پژوهشی تقسیم می گردد. در این مرحله، هر طلبه حدود 90 صفحه از کتاب «التحقیق فی کلمات القرآن الکریم» را در همان ساعت کلاس و تحت نظارت استاد مطالعه و بررسی نموده و فرآیند زیر را دنبال می نماید:

* گام اول: بررسی معانی مختلف ریشه هر لغت در کتاب مفردات راغب با مراجعه به کتاب عربی مفردات و ترجمه آن (از طریق نرم افزار گنجینه روایات)، به منظور اشراف کلی پیدا کردن بر معانی مختلف ریشه لغت
* گام دوم: بررسی معانی مختلف ریشه لغت مورد نظر با مراجعه به قسمت التحقیق کتاب " التحقیق فی کلمات القرآن الکریم " که حاوی نظرات اجتهادی علامه مصطفوی است.(از طریق نرم افزار جامع التفاسیر)
* گام سوم: ارتقاء مجموعه تخلیص شده اولیه که پیش از این ذکر گردید.
در مجموع در پایان یک دوره تدریس، مطالعه و پژوهش مذکور انتظار می رود که در خصوص توانمندی طلاب در رجوع به لغت نامه ها و بهره مندی نتایج خوبی حاصل گردد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- آشنایی اولیه طلاب با فقه اللغه
- حساس شدن طلاب نسبت به ریشه لغات و معانی دقیق آن
- آشنایی طلاب با کاربردهای متفاوت لغات همریشه در زبان عربی و ارتباط معنایی میان آنها
- آشنایی طلاب با ارتباط لغات مترادف و متناظر و تفاوتهای لطیف میان آنها
- آشنایی طلاب با کتب لغت و نحوه استخراج معانی ریشه لغات از آنها

2.4.4. فهم درست متون جدید جهان اسلام
توانایی فهم و درک نصوص جهان اسلام از ضروریات طلبگی است، چراکه لازمه هرگونه تحقیق در علوم و معارف دینی، مراجعه و تحقیق و تفحص در این متون و استمداد از کتب مرجع می باشد. لذا طلبه باید از ابتدا با این سبک از مطالعه آشنا و جسارت رویارویی با این متون در او تقویت گردد.
در این بخش، کتاب تاریخالاسلام نوشته آیت الله سید منذر حکیم انتخاب شده است.

2.4.5. صرف، نحو و بلاغت
در این طرح طلبه‌ها، با حداقل مدرک دیپلم و مسلط بر مباحث دروس عربی مرسوم در آموزش و پرورش که در حد مبادی العربیه 2 می باشد، گزینش می‌شوند.
سیاست کلی در مورد این سرفصل انجام تمارین زیاد و درگیر شدن طلبه با کاربرد کلیه اصول و قواعد در تمارین است. جزوه تهیه شده در این درس منبع اصلی تدریس می باشد.

2.4.6. استماع
* استماع متون صوتی کتب عربی
استماع فایل صوتی کتب عربی که توسط عرب زبان فصیح صورت می پذیرد از جمله در این بخش برنامه ریزی می شود. به عنوان نمونه کتاب تاریخالاسلام نوشته آیت الله سید منذر حکیم از جمله این موارد است.
* مشاهده هدفمند برنامه های عربی
قوه بینایی در استماع و فهم کلام بسیار مؤثر است، لذا خلأ موجود در بخش فوق، با مشاهده برنامه های تصویری عربی مانند مشاهده «شبکه تلویزیونی العالم» تحت نظارت اساتید جبران می گردد.

2.4.7. تکلم و تحریر
در مورد مفاد اجرایی دو بخش فوق یعنی تکلم به زبان عربی و تحریر، هنوز برنامه منسجمی وجود ندارد، چرا که ورود به این مباحث مقدماتی را میطلبد که در سرفصلهای قبل به دنبال آن هستیم. البته مطالعه غیر منظم کتاب «عربی در سفر» که به ذوق طلاب و خودجوش به برخی دیوارهای مدرسه نصب می گردد از جمله طرح های اولیه است.

نویسنده :  احمد کیهانی